Tổ chim hoang và những xẻ chia. Phần 2: Các thể loại và dải tần âm thanh trong audio

Như vậy, tần số của mỗi loại nhạc cụ hay giọng hát khi kết hợp với âm sắc, cao độ, … của từng nhạc cụ hoặc giọng hát sẽ giúp phân biệt được những âm thanh đó thuộc của nhạc cụ nào hay người nào. Ví dụ, khi nghe đàn guitar thùng, dù cho tần số của đàn guitar nói chung nằm trong khoảng tần số 80Hz – 6.000Hz nhưng do âm sắc của đàn guitar dây sắt khác với âm sắc của đàn guitar dây nylon nên ta có thể nghe được sự khác biệt về âm thanh giữa hai loại dây sắt và dây nylon dù chúng cùng được lắp cùng trên một cây đàn guitar. Cũng như vậy, với giọng hát nam có chung dải tần từ 100Hz – 8.000Hz nhưng cấu tạo của dây thanh âm của mỗi người khác nhau để cho âm sắc khác nhau nên ta cũng có thể phân biệt được nam ca sĩ nào hát trong một bản nhạc.

 

Nhờ đó, trong kỹ thuật giao phối, người hoà âm và phối khí sẽ vận dụng chất tiếng riêng của từng loại nhạc cụ và giọng hát để chia bè trầm hay bổng cho mỗi loại nhạc cụ và giọng hát để tạo nên một bản nhạc hay như mong muốn.

 

Tóm lại, bất kỳ âm thanh tự nhiên và bản nhạc nào cũng được tạo thành từ một số lượng gần như vô hạn của 3 dải tần số hay nói cách khác là những rung động của âm thanh trong không khí tác động đến màng nhĩ để ta có thể nghe được những âm thanh này.

 

Âm thanh hay đồng nghĩa với sự thỏa mãn của audiophiles về cảm xúc âm nhạc được tái tạo bởi hệ thống audio. Như vậy, đa số tất cả các âm thanh mà ta nghe được không nằm ở một tần số cố định mà là sự hòa trộn theo tỷ lệ nào đó của ba dải tần số trầm, trung và cao. Chính điều này tạo nên thế giới âm thanh phong phú mà ta cảm nhận được hàng ngày bằng đôi tai.

 

Ngoài ra, trong một bản nhạc thường có đủ cả 3 dải tần số trầm, trung và cao nhưng do mỗi người có các giới hạn của mình mà sẽ ưa thích nhiều về một dải tần nào đó. Do vậy, mỗi audiophiles nên cần phải tổng hòa 3 dải tần có thể hơi nghiêng về một hoặc hai dải tần nhưng đừng nên thiên lệch quá một dải tần nào đó thì sẽ đánh mất hồn bản nhạc hoặc có thể tự gây tổn hại cho sức khoẻ, nhất là đôi tai có thể bị tổn thương, khi nghe với một âm lượng khá lớn trong một thời gian dài.

 

Ngoài ra, một audiophile nên cần tích luỹ nhiều kiến thức sâu rộng về âm nhạc cũng như các kiến thức trong cuộc sống để có thêm nhiều kinh nghiệm về việc chúng được tái tạo như thế nào trong một bản nhạc Nhờ đó, ta mới hiểu được tầm quan trọng của sự khác biệt của 3 dải âm thanh dù là nhỏ nhất trong việc tái tạo âm thanh của một bản nhạc ngay chính bộ dàn nhà mình và sẽ cảm thụ được âm nhạc ở cảnh giới cao nhất trong khả năng giới hạn của mình.

 

4. Các chiều âm thanh:

 

Để có thể minh họa các dải tần số trong một bản nhạc, xin được giới thiệu nhạc phẩm Hotel California, một bài hát rất nổi tiếng và rất quen thuộc với audiophiles, của ban nhạc Eagles. Bản nhạc Hotel California được phát hành nhiều lần, đầu tiên là vào cuối năm 1976. Nói đến ban nhạc Eagles mà không nhắc đến bản Hotel California là một sự thiếu sót vô cùng to lớn. Và bản nhạc Hotel California đã góp phần làm nên sự nổi tiếng của ban nhạc Eagles. Do vậy, có thể nói, nghe nhạc của Eagles mà chưa nghe qua nhạc phẩm Hotel California thì có thể là chưa biết gì về ban nhạc này. Mặt khác, cũng có thể nói Hotel California là nhạc phẩm nổi tiếng nhất nên được biết đến nhiều nhất của Eagles. Xin xem thêm thông tin về ban nhạc Eagle và nhạc phẩm Hotel California tại trang https://vi.wikipedia.org/wiki/Eagles

 

Nhạc phẩm Hotel California đã được Eagles mang đi lưu diễn trên toàn thế giới cũng như thu âm tại nhiều studio khác nhau. Một điều rất lạ là bài Hotel California không giống như nhiều tác phẩm của các ban nhạc khác là khi chơi lại nhiều lần thì thường có cách hoà âm, phối khí giống nhau như hai giọt nước. Trong khi đó, Hotel California lại được ban nhạc Eagles chơi rất nhiều lần với rất nhiều phiên bản khác nhau và phiên bản nào cũng có cái hay riêng của nó. Và hầu hết audiophiles trên thế giới đều đã nghe qua nhiều phiên bản khác nhau của bản nhạc Hotel California.

 

Xin giới thiệu với các bác một trong các phiên bản đó là bản live thu âm vào năm 1994. So với các phiên bản khác thì phiên bản này nghe có vẻ mộc hơn nhiều. Ba dải âm trầm, trung và cao được tái tạo bởi các nhạc cụ và giọng hát trong bản nhạc là tương đối đều nhau, không có dải nào trội hơn hẳn hai dải còn lại.

 

Xin giới thiệu với các bác một trong các phiên bản đó là bản live thu âm vào năm 1994. So với các phiên bản khác thì phiên bản này nghe có vẻ mộc hơn nhiều. Ba dải âm trầm, trung và cao được tái tạo bởi các nhạc cụ và giọng hát trong bản nhạc là tương đối đều nhau, không có dải nào trội hơn hẳn hai dải còn lại. Nhạc phẩm Hotel California được bán trên thị trường dưới nhiều dạng loại băng từ và dĩa hát khác nhau được phát hành rộng rãi trên toàn thế giới nên rất dễ tìm kiếm và cảm thụ. Và bài này được xếp thứ tự là bài số 7 trong bộ dĩa 18 Famous Works đã được giới thiệu ở trên.

 

Trong phiên bản này, ban nhạc Eagles không sử dụng bộ trống như thường thấy trong các phiên bản khác. Họ chỉ sử dụng 2 cây đàn guitar classic 6 thùng dây sắt, 1 cây guitar modern thùng 12 dây sắt, 1 đàn guitar bass điện 4 dây, 1 bộ trống gõ Bongos, 1 lục lạc, 1 cặp maracas, 1 cặp organ. Khi xem các hình ảnh có liên quan đến bản nhạc thu live này với âm thanh sân khấu được tạo ra khi nghe qua hệ thống audio 2 kênh thì có nhiều điều thật lạ lẫm và thú vị.

 

Theo những gì ta thấy trên phim ảnh thì sân khấu có diện tích khá lớn. Ca sĩ (cầm cặp maracas) và 3 tay guitar (2 guitar classic 6 dây và guitar 12 dây) cùng guitar bass ngồi ngang hàng phía trước trên sân khấu cách khán giả khoảng 4 mét. Trong đó, tay guitar 12 dây là người ngồi giữa, ca sĩ ngồi kế bên tay phải tay guitar này rồi đến tay guitar bass ngồi ngoài cùng. Còn bên trái tay guitar 12 dây thì có 2 tay chơi guitar classic 6 dây. Chếch góc trái người xem ở phía sau xa xa là nhạc công chơi bộ trống gõ và lục lạc. Và một tay chơi organ chỉ dùng để tạo tiếng mõ trống ở phía xa bên phải. Cũng như các buổi biễu diễn khác thì khán giả sẽ đứng dưới sân khấu, cổ vũ và la hét ngay trước mặt ban nhạc. Như vậy, âm thanh của bản nhạc này nếu nghe trực tiếp và không qua thâu âm thì sẽ có âm thanh sân khấu là như thế.

 

Tuy nhiên, âm thanh sân khấu thực tế và âm thanh sân khấu được nghe lại qua các loại băng từ, dĩa hát thì lại có một số điểm khác biệt. Để có thể so sánh âm thanh sân khấu của bản nhạc này em xin mô tả lại sự khác biệt giữa âm thanh thực tế và âm thanh sau khi thâu vào dĩa mà ta nghe được. Từ đó, qua những gì ta nghe được có âm thanh sân khấu từ dĩa nhạc thu live thì có một số điểm khác hẳn với thực tế như sau:

 

Một là, sân khấu có kích thước nhỏ hơn, ngang khoảng 4 mét và sâu khoảng 4,5 mét

 

Hai là, vị trí các nhạc công trong bản nhạc so với vị trí người nghe:
- Giọng ca sĩ ở xa phía sau, đứng giữa, cách người nghe khoảng 5,3 mét
- Tay guitar bass cũng ở phía sau, ngang hàng và kế sát bên phải ca sĩ, có một đôi lần chạy lên phía bên trái cách người nghe khoảng 0,8 mét để búng vài nối trầm rồi lại trở về chỗ cũ.
- Một tay guitar 6 dây lúc đầu ở phía sau, đứng trước về phía bên trái ca sĩ một chút, dạo nhạc rồi tiến tới sát bên phải người nghe. Tay guitar này thỉnh thoảng lại chuyển sang trái rồi sang trở lại bên phải, rồi lại tiếp tục di chuyển nhiều lần như vậy nữa.

 

- Tay guitar 6 dây còn lại thì lúc đầu ở phía sau, đứng trước về phía bên phải ca sĩ một chút rồi lại tiến tới sát bên trái người nghe. Tay này quay lại và đổi chỗ nhiều lần với tay guitar kia.
- Riêng tay guitar 12 dây thì chơi cố định ở bên trái.
- Tay trống gõ thì cố định ở bên trái ở phía xa, không khác gì với vị trí trên sân khấu.
- Tay gõ mõ ở phía trái xa, cũng không khác vị trí trên sân khấu.

 

3. Ba là, cũng là điểm đặc biệt nhất của bản thu live: Trong bản thu này, so với thực tế ta có mấy điểm khác biệt và nổi bật như sau:
- Vị trí của các nhạc công trừ tay trống gõ và tay mõ đều sai lệch so với thực tế.
- Từ tiếng các loại nhạc cụ, ta có thể nhận biết được vị trí của một số nhạc công có di chuyển qua lại chứ không ngồi yên một chỗ.
- Riêng tiếng maracas, đáng lẽ phải ở kế bên ca sĩ (tức là ở giữa xa phía sau) thì lại nằm gần bên trái người nghe. Do vậy, tiếng nhạc cụ này lại tách biệt hẳn với ca sĩ mà không giống như trong thực tế là ca sĩ cầm nó để chơi.

 

- Đặc biệt, tiếng vỗ tay của khán giả đã tạo nên một sự sống động trong âm nhạc đã và tạo nên một âm hình sân khấu thật rõ nét. Ban đầu họ vỗ tay bên trái và trước mặt người nghe làm ta có cảm giác là đang ngồi sau họ để nghe nhạc. Một lúc sau, tiếng vỗ tay lại di chuyển ra sau sâu khấu, đứng sau lưng tay trống gõ và tay mõ làm ta cứ tưởng ban nhạc này chỉ chơi cho một mình ta nghe, còn khán giả chỉ là những người phụ họa. Rồi thì khán giả lại di chuyển đến trước mặt ta để hò reo và vỗ tay hoan hô ban nhạc. Nghe tiếng vỗ tay và la hét ở nhiều nơi, ta có cảm giác rằng khán giả đã quá phấn khích đến nỗi phải hò reo, nhảy múa rồi chạy một vòng quanh sân khấu từ bên trái sang sau sân khấu và trở lại phía bên phải và trước mặt ta trong khi ta đang ngồi thưởng thức những giao điệu ngọt ngào từ bản nhạc. Những âm thanh này đã tái tạo lại thứ âm hình rất sống động của một không khí thật cuồng nhiệt khi xem và nghe một ban nhạc trực tiếp biểu diễn.

 

Vâng, đó là cái hay của các nhà thu âm đã ghi lại những âm thanh trực tiếp từ sân khấu để tái tạo lại âm thanh của bản nhạc với âm hình như vậy khi nghe tại bộ dàn của audiophiles. Dù cho không đúng hẳn với thực tế nhưng với chủ đích và định kiến riêng của mình, họ đã tạo nên một sân khấu âm thanh sống động, hoành tráng và cuồng nhiệt, đã góp phần làm nổi bật lên cái hay của phiên bản Hotel California này.

 

4. Các chiều không gian âm thanh:

 

4. Các chiều không gian âm thanh:

Không gian có mấy chiều và âm thanh nói chung, âm nhạc nói riêng trong những môi trường không gian đó sẽ được thể hiện như thế nào? Một câu hỏi tưởng chừng rất đơn giản nhưng cần phải giải đáp để có thể hiểu được sự tác động của những môi trường không gian ấy đến với âm thanh cũng như âm nhạc như thế nào? Hay có thể nói cách khác hơn là âm thanh sẽ vận động và phát huy hết khả năng của mình để từ đó âm nhạc sẽ phát huy hết cái hay của mình trong các môi trường ấy ra sao. Vậy, ta sẽ có một số vấn đề cần phải xem xét đến được liệt kê như sau:

 

a. Gần đây, theo các nhà khoa học thì lại cho rằng không gian có rất nhiều chiều không giống như những gì ta biết trong môi trường đang sống. Họ đã đưa ra các luận điểm và chứng minh được có đến 10 chiều không gian. Và hiện nay họ đang cố gắng chứng minh lý thuyết không gian có 11 chiều do cố nhà vật lý danh tiếng Stephen Hawking đã phát kiến.

 

b. Như phần 1 ta đã nghiên cứu, khi một nguồn âm khi phát ra, nếu không gặp vật cản, âm thanh sẽ cùng lúc phát ra rất nhiều hướng với cùng một mức tần số, áp suất, công suất và cường độ âm thanh. Với một ví dụ rõ nét hơn là khi một nguồn âm thanh đang lơ lửng trong không khí thì nó sẽ phát ra một chùm sóng âm thanh có hình một quả cầu với tâm là chính nguồn âm đó. Vì là hình cầu nên các điểm trên quả cầu đều cách tâm một khoảng bán kính bằng nhau nên tần số, áp suất, công suất và cường độ âm thanh đều bằng nhau, chỉ khác biệt về hướng. Vector của một sóng âm thanh có gốc là tâm quả cầu và đỉnh của vector là một điểm nào đó trên quả cầu. Như vậy, khi một nguồn âm bất kỳ được phát ra sẽ có vô số vector âm thanh được tạo ra theo rất nhiều hướng và chiều khác nhau nên không một vector nào trùng khớp với vector nào.


Hình 5 (sưu tầm): Mô tả chiều âm thanh từ một điểm cố định khi phát ra môi trường không khí.

 

Như hình 5 ta thấy, khi một nguồn âm thanh phát ra trong môi trường không khí sẽ tạo ra và phát tán vô số những vector âm thanh từ tâm của quả cầu tựa như những cái gai trên quả cầu. Những cái gai này dù được phát tán với nhiều chiều khác nhau nhưng những thuộc tính của âm thanh chứa trong chúng thì đều như nhau. Vector âm thanh không phải là vector toán học nên nó có tính chất khác với vector toán học nên không thể dùng các định luật hay công thức để tính toán và biện luận như vector toán học được. Vector âm thanh chỉ biểu hiện phương (chiều) và hướng của âm thanh, và trong nó có bao hàm các thuộc tính của âm thanh nên được tính toán dựa theo các thuộc tính này.