Tự làm bộ Cross over đơn giản,

Đây là mạch phân tần nguyên bản.

 

Tìm hiểu về Bộ phân tần
Phần 1 - Những khái niệm chung

Hầu hết các hệ loa truyền thống đều có bộ phân tần để đảm bảo mỗi củ loa chỉ phải hoạt động trong khoảng tần số phù hợp mà chúng được thiết kế. Bộ phân tần có chức năng chia đúng tần số cho mỗi củ loa theo yêu cầu thiết kế của củ loa đó.

Nếu bộ giàn của bạn đã có phân tần chủ động hoặc phân tần bị động lắp sẵn rồi thì đôi khi bạn chẳng để ý đến nó làm gì. Tuy nhiên, việc tìm hiểu cơ chế hoạt động của bộ phân tần cũng có nhiều điều lý thú, nó giúp chúng ta nâng cao hiệu năng hệ thống, đồng thời tránh được những hư hại không đáng có cho bộ giàn.

Nguyên tắc phân tách kênh
Ngoại trừ nhà sản xuất loa Bose, rất nhiều hệ thống loa hiện nay sử dụng các củ loa không đồng nhất về kích thước, dải tần thiết kế nhằm tái tạo đầy đủ các dải âm tần. Ví dụ: hệ thống âm thanh trình diễn (PA: Public Address) đơn giản có thể gồm một củ bass/mid 12-inch hoặc 15-inch và đi kèm một củ treble kiểu kèn

Hệ thống âm thanh cỡ lớn hơn hoặc những hệ thống có thùng loa sub. riêng biệt có thể chia thành nhiều dải tần, trong đó các loa bass có thể đảm nhiệm dải tần từ 120Hz trở xuống. Điều này giúp cho các củ loa hoạt động đúng với phạm vi dải tần thiết kế. Trong toàn bộ phổ âm tần thì năng lượng sóng âm tần số thấp (bass) lớn hơn đáng kể so với sóng âm tần số cao. Thí dụ với một loa sub./bass 1000W thì loa mid. chỉ cần khoảng 200-300W và loa treble 50-100W.

Mạch phân tần là một thành phần thiết bị trong hệ thống âm thanh, với mục đích chuyển tải đúng dải tần mong muốn tới củ loa tương ứng. Có hai loại mạch phân tần: chủ động và thụ động (lắp trong thùng loa, thường gặp trong các loa hi-fi truyền thống). Phân tần thụ động được lắp giữa loa và ampli, nghĩa là nó có nhiệm vụ chuyển tải toàn bộ năng lượng điện do ampli cung cấp cho các loa. Trong hệ thống loa hai đường tiếng, dải tần được chia thành 2 phần: phần tần số cao sẽ đi vào củ loa treble, phần tần số thấp đi vào củ loa mid/bass. Với hệ thống 3 đường tiếng, hệ thống cũng có 2 củ loa bass và treble như hệ thống 2 đường tiếng nhưng có thêm một củ loa phụ trách riêng cho phần mid và lúc này, bộ phân tần sẽ chia tín hiệu ra thành 3 dải tần riêng biệt.

Phân tần không chỉ cải thiện âm thanh của bộ giàn, nó còn có tác dụng bảo vệ củ loa treble khỏi các tần số thấp đi vào củ loa này. Các củ loa mid. và bass hầu như không bị hư hại do tác động của tín hiệu âm thanh tần số cao, tuy nhiên chất lượng tái tạo âm thanh tổng thể thì bị ảnh hưởng rõ rệt vì lúc này củ loa hoạt động với dải âm tần không đúng với thiết kế-chế tạo ban đầu.

Phân tần thụ động
Bộ phân tần là một tổ hợp các mạch lọc tín hiệu điện thụ động. Trước hết ta quan niệm một bộ phân tần đơn giản nhất gồm các tụ điện, điện trở và cuộn các cuộn cảm.

Bộ phân tần thụ động thường lắp bên trong các thùng loa, do đó tất cả những gì người ta phải làm là chọn một ampli thích hợp về công suất, trở kháng… để phối ghép với loa. Với một hệ thống loa 3 đường tiếng, củ loa bass sẽ nhận tín hiệu điện từ mạch lọc tần số thấp (low-pass filter: chỉ cho các tần số thấp hơn điểm cắt tần đi qua), trong khi đó củ loa treble sẽ nhận các tín hiệu có tần số cao từ high-pass filter. Mạch lọc phải được thiết kế cẩn thận, chính xác để đạt được sự chuyển giao trơn tru giữa hai loại tín hiệu trên tại điểm cắt tần. Dải tần hoạt động của củ loa trung thì lại nằm ở khoảng giữa cho nên củ loa này đòi hỏi phải có cả hai mạch lọc ở trên để đảm bảo tín hiệu nhận được là ở dải trung (kiểu chặn đầu khóa đuôi !). Kiểu kết hợp giữa low-pass filter và high-pass filter thường gọi là band-pass filter. Về lý thuyết, hiện chưa có mạch lọc nào có thể cắt tần hoàn hảo theo chiều thẳng đứng, trong khi đó các củ loa khác nhau lại hoạt động chồng lấn ở một số vùng dải tần tiếp giáp, cho nên đòi hỏi cao nhất của bộ phân tần là chuyển giao trơn tru các dải tần cho từng củ loa tương ứng.

Các dạng phân tần thụ động kể trên nhìn chung rất tiện dụng (người sử dụng không phải can thiệp vào chúng), đáng tin cậy (do chúng không chứa các thành phần chủ động như các transitor hoặc các op-amp!!!!), và trong phần lớn các trường hợp chúng có giá thành khá hợp lý, ít nhất là cho các hệ thống có công suất nhỏ hoặc trung bình. Tuy vậy, khi hoạt động ở công suất lớn, các thành phần của bộ phân tần thụ động trở nên rất cồng kềnh và đắt tiền do chúng phải chịu dòng và điện thế lớn hơn. Ngoài ra, bản chất của bộ phân tần thụ động làm chúng tiêu phí năng lượng hữu ích. Một phần công suất của amply luôn bị hấp thụ bởi mạch phân tần thụ động thay vì được chuyển toàn bộ đến loa, do vậy, ta cần phải có amply công suất lớn hơn. Ngoài ra, trừ trường hợp các củ loa trong hệ thống nhiều đường tiếng của chúng ta có cùng độ nhạy (điều này hiếm khi đạt được), còn không thì củ loa có độ nhạy cao hơn luôn cần mức tín hiệu nhỏ hơn. Do vậy, để các củ loa khi kết hợp lại có thể tái tạo phẳng được toàn bộ dải tần, nhà thiết kế phải bỏ bớt một cách có chủ ý một phần công suất của amply bằng cách lắp thêm thành phần trở kháng để làm suy hao bớt mức tín hiệu đến củ loa có độ nhạy cao.

Độ dốc phân tần
Bộ phân tần thụ động không thể đạt được độ dốc đáng kể tại điểm phân chia tần số nếu không làm tiêu phí phần công suất quý giá và không sử dụng các linh kiện đắt tiền. Ví dụ: mạch lọc đơn giản chỉ gồm trở và tụ chỉ đạt được độ dốc 6dB/octave, trong khi đó, sự kết hợp giữa tụ và cuộn cảm có thể tạo được độ dốc phân tần là 12dB/octave. Để đạt được độ dốc lớn hơn, nhiều tầng lọc phải được chồng lên nhau dẫn đến sự suy giảm nhiều hơn nữa hiệu suất của năng lượng điện. Chỉ số dB/octave càng cao, đáp ứng của mạch càng có độ dốc cao. Phân tần có độ dốc càng lớn thì các củ loa càng ít phải hoạt động chồng lấn tại vùng tần số gần tần số cắt - điều mà chúng ta luôn mong muốn. Nguyên nhân là sự chồng lấn quá lớn có thể dẫn đến vấn đề về pha do cả hai củ loa đều cố tái tạo tín hiệu khác nhau đôi chút tại cùng chồng lấn.

Do hiện nay các amply rẻ hơn nhiều (và thường nhẹ hơn) so với trước đây, công suất của chúng không còn là vấn đề nghiêm trọng như trước, do vậy, các mạch phân tần thụ động có thể rất hiệu quả trong các hệ thống có công suất đến vài kilowatts.

Phân tần chủ động
Khác với phân tần thụ động, bộ phân tần chủ động chia tách dải tần trước khi chuyển sang các ampli. Mức tín hiệu dòng điện trong giai đoạn này không lớn nên phân tần chủ động không phải chịu mức năng lượng đáng kể, do vậy không cần các linh kiên lớn. Tuy vậy, điều này cũng đồng nghĩa với việc phải sử dụng các amply công suất cho mối khoảng tần số. Cụ thể, với hệ thống 3 đường tiếng ta cần 3 amply công suất riêng biệt.

Do mạch phân tần chủ động chỉ làm việc ở mức tín hiệu audio nhỏ, các mạch lọc có thể được xây dựng và sử dụng các mạch điện tử tích cực thông thường tương tự như được sử dụng trong các bộ equalizer, vốn cho phép có được sự linh động hơn rất nhiều trong thiết kế. Và như vậy, thay vì phải tiêu phí năng lượng để chỉnh tín hiệu ra loa theo củ loa có độ nhạy thấp nhất, tín hiệu ra của mạch phân tần chủ động có thể được điều chỉnh để có được sự cân bằng tốt nhất giữa các củ loa. Điều này cho phép các nhà thiết kế lựa chọn củ loa dễ dàng hơn cũng như thiết kế được các mạch lọc có độ dốc cao hơn nên giảm được lượng tín hiệu ngoài giới hạn tần số hoạt động mà từng củ loa thường phải đảm nhận.

Bên cạnh đó, phân tần chủ động giảm nguy cơ gây hư hỏng cho loa treble. Trong trường hợp amply hoạt động ở ngưỡng xảy ra hiện tượng “clipping” - đây là trường hợp tín hiệu ra lớn hơn mức tối đa mà amply kiểm soát được, các sóng âm tần số thấp thông thường trở nên có dạng gần như sóng vuông chứa các các mức cao của các hài âm tần số cao. Sóng âm tần số thấp chứa các hài âm tần số cao này sẽ vượt qua mạch phân tần và đến loa treble tương tự như các tín hiệu tần số cao khác. Nếu có đủ năng lượng cao hoặc đủ thời gian, chúng có thể gây nóng cho cuộn dây của loa treble và gây cháy chúng. Với bộ phân tần chủ động, do nằm trước amply nên các phần quá tải của phần bass sẽ vẫn được đưa sang amply của loa bass và đến loa bass. Loa mid và loa treble vẫn nhận được tín hiệu “sạch” từ các amply của chúng.

Siêu trầm-bass trong các hệ thống âm thanh loại nhỏ
Khi các thùng loa mid/treble được tăng cường bởi các thùng siêu trầm riêng (của loa siêu trầm) thì các thùng bass này thường có sẵn mạch phân tần để đưa các tín hiệu có tần số cao hơn một mức nhất định (ví dụ 120Hz) đến loa chính còn phần thấp hơn đến phần amply của loa sub. Mạch phân tần trong loa chính sẽ chia tín hiệu cho củ loa bass/mid và củ loa treble. Thông thường, ta không cần điều chỉnh đáp ứng tần số ở dải trầm cho loa chính vì mạch phân tần trong loa siêu trầm đã làm việc này. Một lợi điểm phụ là chúng ta có thể dễ dàng hơn trong việc điều khiển phần trung âm còn lại. Tuy vậy, không phải loa siêu trầm nào cũng có mạch lọc cho loa chính, một số chỉ đơn thuần cho tín hiệu đi qua mà không lọc, trong trường hợp này, loa chính thường được trang bị mạch cắt âm ở tần số thấp.

Do nhiều loa siêu trầm được thiết kế để dùng đơn lẻ, do vậy tín hiệu cho chúng thường được tổng hợp thành mono, tuy vậy, tín hiệu được cho qua để đến loa chính vẫn được giữ nguyên ở dạng stereo. Đồng thời, loa siêu trầm cũng thường có phần chỉnh âm lượng cho riêng chúng để đảm bảo phần âm thanh trầm được cân bằng với toàn bộ dải âm còn lại. Điều này là cần thiết do lượng tiếng bass phụ thuộc vào tính chất âm học của phòng nghe và vào vị trí đặt loa siêu trầm. Việc sử dụng phân tần thụ động tích hợp trong loa siêu trầm hoặc dùng phân tần thụ động với amply công suất riêng biệt cho loa siêu trầm đều có thể đạt được cùng một hiệu quả như nhau. Nhìn chung, với các hệ thống nhỏ và trung bình thì phương pháp tích hợp phân tần chủ động vào loa là tiện lợi nhất cho dù ta phải cấp nguồn riêng biệt cho từng thùng loa.

Bảo vệ củ loa
Do loa có những giới hạn cả về cơ khí cũng như về nhiệt độ mà nếu bị vượt qua sẽ làm hỏng loa nên cần có những cơ cấu bảo vệ. Với hệ thống dùng phân tần thụ động, có thể dùng một số mẹo đơn giản như: mắc một bóng đèn điện thế thấp nối tiếp với loa treble (loa dễ hư hỏng nhất), khi đó, tín hiệu quá lớn sẽ đốt nóng dây tóc của bóng đèn và làm trở kháng của nó tăng lên, kết quả làm giảm lượng tín hiệu cấp vào loa treble. Tuy vậy, với hệ thống dùng phân tần chủ động, ta có thể dễ dàng thiết kế bộ phận giới hạn âm lượng để ngăn không cho amply phải hoạt động ở chế độ “clipping”. Các loa chủ động này vốn gồm mọi thứ được tích hợp trong thùng loa (có thể được lắp thêm các thiết bị theo dõi nhiệt độ ở amply và khi nhiệt độ tăng đến giới hạn nguy hiểm do quá tải, chúng sẽ giảm công suất hoặc tắt amply để bảo vệ hệ thống).

Kết luận
Hầu hết các hệ thống không đòi hỏi chúng ta phải biết chúng sử dụng loại phân tần nào, nhưng chúng ta sẽ có thể sử dụng chúng một cách hiệu quả hơn nếu chúng ta hiểu được sự khác nhau giữa hệ thống thụ động và chủ động đặc biệt là về vấn đề bảo vệ các củ loa. Chúng ta chỉ cần hiểu sâu hơn nếu sử dụng mạch phân tần chủ động có thể cấu hình được lắp riêng biệt vì lúc này ta phải điều chỉnh chúng cho phù hợp với các yêu cầu của hệ thống loa ta đang sử dụng.

PC-Chip tổng hợp

 

TÌM HIỂU VỀ MẠCH PHÂN TẦN
- Phần II -

[align=right]Ếch con[/align]

Trong bài viết trước của Pc_chip, chúng ta đã phần nào biết được ý nghĩa của mạch phân tần và sự so sánh sơ bộ giữa phân tần chủ động và thụ động. Tuy vậy, bài viết trước chỉ dừng lại ở mức khái niệm chung và xem bộ phân tần như một chiếc “hộp đen” bí hiểm khiến cho không ít bạn đọc trong đó có tôi cảm thấy rất mù mờ, không biết cấu tạo cụ thể và nguyên tắc hoạt động của mạch phân tần như thế nào mà nó có thể giúp phân chia tín hiệu âm thanh thành các dải tần tách biệt như vậy.

Sau khi lấy hết can đảm, tôi xin cùng các bạn, đặc biệt là những bạn mới bước chân vào thế giới âm thanh, cùng tiến hành mổ xẻ chiếc “hộp đen” trên để hiểu rõ hơn về mạch phân tần. Hy vọng là sau loạt bài này, chúng ta có thể tự tin hơn trong việc sửa chữa, thay thế linh kiện cho mạch phân tần đang có ở nhà hoặc xa hơn nữa là thiết kế một mạch phân tần cho riêng mình.

Thông thường ta thường nghe thấy nói về mạch phân tần dạng chủ động và dạng bị động. Mạch phân tần chủ động nằm trước amply công suất, chúng chia tín hiệu âm thanh thành nhiều dải riêng biệt, mỗi dải được chuyển đến một amply công suất riêng. Mạch phân tần thụ động trái lại nằm sau amply công suất và nằm trước loa. Do nằm sau amply công suất nên mạch phân tần phải hoạt động ở mức tín hiệu đã được khuếch đại và chính vì thế các linh kiện phải có công suất lớn và mạch phân tần thụ động thường được tích hợp trong loa. Ngoài ra còn một dạng mạch phân tần nữa là dạng mạch phân tần thụ động hoạt động ở mức tín hiệu thấp chưa được khuếch đại nhằm tận dụng ưu điểm của hai mạch phân tần ở trên. Tuy vậy, mạch phân tần dạng này không được phổ biến bằng hai loại trước. Trong phần này, ta chỉ tập trung nói về mạch phân tần chủ động.

Trước khi đi sâu vào cấu tạo của mạch phân tần, ta cùng xem qua về những chiếc loa một chút. Nếu ta có một chiếc loa lý tưởng, có thể thể hiện được giải âm tần từ 20Hz-20kHz (dải âm tần tai người nghe được), ta sẽ không phải bận tâm đến việc dùng bộ phân tần và chắc cũng không cần quan tâm đến cấu tạo và nguyên lý hoạt động của chúng. Tuy vậy, hiện tại, gần như không có một chiếc loa nào có thể đáp ứng được yêu cầu như vậy (ngay cả những chiếc loa được xem là toàn dải tốt nhất cũng thường chỉ đáp ứng được tốt trong phạm vi hẹp hơn nhiều: thường là 100Hz-10kHz).

Tại sao những chiếc loa lại không thể thực hiện được công việc tưởng chừng “đơn giản” như vậy? Lý do nằm ở chỗ để thể hiện được những âm thanh ở tần số thấp (thường từ trung trầm trở xuống) những chiếc loa cần có màng loa đủ lớn để di chuyển được một lượng không khí lớn (do âm trầm có bước sóng rất dài). Trái lại, để tái hiện tốt âm thanh ở tần số cao (từ trung cao trở lên), các loa lại đòi hỏi phải có màng loa đủ nhỏ để có thể di chuyển nhanh, đáp ứng được tốc độ theo đúng tần số rung lớn. Chính do hai yêu cầu hoàn toàn trái ngược trên mà các loa hầu như không thể đáp ứng cùng lúc được dải tần cao và thấp. Và do vậy, chúng ta cần phải sử nhiều loa khác nhau để phối hợp với nhau trong việc tái hiện lại toàn bộ dải tần âm thanh mong muốn. Đây chính là nguyên nhân khiến cho việc sử dụng mạch phân tần hiện nay gần như không thể tránh khỏi.

Quay trở lại với chiếc “hộp đen” của chúng ta. Nếu có dịp mở một chiếc loa và nhìn vào mạch phân tần thông thường, ta thường thấy có 3 loại linh kiện chính sau: tụ điện, cuộn cảm và điện trở. Các linh kiện này được lắp với nhau theo một cách rất phức tạp tạo nên một mạch điện rối rắm mà ta thường gọi là mạch phân tần. Vậy nguyên tắc hoạt động của mỗi loại linh kiện trong mạch phân tần như thế nào sẽ từng bước được xem xét dưới đây:

Điện trở: Điện trở là một loại linh kiện tạo nên một sự cản trở nhất định đến dòng điện chạy qua chúng, do vậy dòng điện sau khi qua khỏi điện trở sẽ bị giảm điện thế. Khi được lắp trước loa, điện trở sẽ làm cho loa kêu nhỏ hơn. Do tính chất như thế, điện trở thường được dùng để điều chỉnh mức độ tiếng lớn nhỏ cho các loa. Chúng chỉ làm giảm mức tín hiệu âm thanh vào loa chứ không làm thay đổi dải tần của âm thanh.

Cuộn cảm: Cuộn cảm là một cuộn dây, chúng có thể được quấn trên lõi sắt hoặc không có lõi gì (lõi không khí). Không như điện trở, cuộn cảm làm một linh kiện có sự cản trở rất lớn với những tín hiệu ở tần số cao nhưng gần như không cản trở những tín hiệu ở tần số thấp (trong thực tế các cuộn cảm vẫn có điện trở thuần và do vậy cũng có thêm tác dụng như một điện trở nhỏ tuy không đáng kể). Tùy theo trị số (tính bằng Henry) mà cuộn cảm có tác dụng lọc bỏ tín hiệu từ một tần số nào đấy trở lên. Với cùng một độ lớn, cuộn cảm được quấn trên lõi sắt thường có số vòng dây ít hơn cuộn cảm lõi không khí. Tuy vậy, các cuộn cảm lõi sắt thường dễ bị bão hòa ở mức tín hiệu lớn và tạo ra hiện tượng méo âm.
Tụ điện: Có tác dụng trái ngược với cuộn cảm với dải tần âm thanh, tụ điện gây cản trở rất lớn đến tín hiệu âm thanh ở tần số thấp. Tùy theo trị số (tính bằng Farad) mà tụ điện có tác dụng lọc tín hiệu từ một tần số nào đó trở xuống.

Ta hãy cùng xem xét một trường hợp cơ bản và rất thông dụng đó là trường hợp ta dùng 2 chiếc loa (một thể hiện dải trung – trầm, một thể hiện dải trung cao – cao) trong một thùng loa. Trong trường hợp này, tuy mạch phân tần có thể được cấu tạo rất phức tạp và vẫn được chúng ta quen gọi là mạch phân tần nhưng nếu xem xét kỹ, ta sẽ thấy chúng được cấu tạo từ 2 mạch cơ bản: mạch lọc thông thấp (lowpass) và mạch lọc thông cao (highpass). Hai mạch lọc này được mắc song song với nhau sau amply.

Mạch lọc thông thấp là mạch lọc loại bỏ phần âm thanh ở tần số cao trong khi vẫn duy trì không thay đổi dải âm ở tần số thấp. Cuộn cảm được đề cập ở trên có tác dụng lọc tần số cao và không thay đổi tần số thấp nên ta có thể hình dung là nếu được nối một cách theo một cách thích hợp thì nó sẽ là một bộ phận chính trong mạch lọc thông thấp.

Mạch lọc thông cao thì ngược lại, chúng loại bỏ các tín hiệu có tần số thấp và cho các tín hiệu có tần số cao đi qua. Và một lần nữa ta thấy đây chính là trường hợp của tụ điện. Mạch lọc thông cao cơ bản chỉ bao gồm một tụ điện mà thôi.

Trong trường hợp phức tạp hơn một chút, thùng loa của chúng ta có thể có 3 chiếc loa, mỗi chiếc đảm nhận thể hiện âm thanh ở trong một dải nhất định. Trong trường hợp này, ngoài sự hiện diện của một mạch lọc thông cao và một mạch lọc thông thấp, ta còn thấy một mạch lọc gọi là “bandpass”. Mạch lọc này cho các tín hiệu phần tiếng trung đi qua còn phần tiếng treble và tiếng bass được loại bỏ.

Về cấu tạo, mạch lọc bandpass chính là sự kết hợp theo một cách phù hơp của một mạch lọc thông thấp với một mạch lọc thông cao. Tương tự ta có thể có tới 2 mạch lọc bandpass để chia nhỏ thêm dải tần hoạt động của mỗi loa nhưng thông thường ta hiếm khi thấy một thùng loa dùng nhiều hơn 4 loa (hoạt động ở 4 dải tần riêng biệt) do độ phức tạp của mạch phân tần đòi hỏi quá nhiều linh kiện. Đồng thời, khi dùng ba loa phụ trách ba dải riêng biệt thì gần như mỗi loa đã đáp ứng tốt dải tần của riêng chúng mà không cần chia nhỏ thêm nữa.

Khi nhắc đến mạch phân tần, ta không thể không nhắc đến tần số cắt. Tần số cắt là tần số, trong trường hợp lý tưởng, phân chia phạm vi hoạt động của hai loa. Loa trung trầm sẽ phụ trách dải tần số dưới tần số cắt, loa treble sẽ đảm trách tín hiệu từ tần số cắt trở lên.

Một khái niệm nữa là bậc của phân tần và độ dốc phân tần. Trong thực tế, hiện nay, việc có được điểm dừng cho loa đúng tại tần số cắt là không thể thực hiện được. Các loa đều phải hoạt động vượt qua ranh giới được quy định bởi tần số cắt. Khi vượt qua ranh giới này, mạch phân tần làm cho âm thanh phát ra từ chiếc loa giảm độ lớn từ từ. Tùy theo bậc phân tần mà tốc độ giảm độ lớn nhanh hay chậm được tính bằng dB/octave. Trong đó 1 octave là một khoảng tần số lớn hơn hoặc nhỏ hơn nhau 2 lần (ví dụ từ 1kHz lên đến 2kHz là 1 octave hay từ 200Hz đến 400Hz là tăng 1 octave còn từ 200Hz đến 100Hz là giảm một octave). Như vậy, giả sử 2 chiếc loa có độ nhạy như nhau là 90dB, tần số cắt là 1kHz và công suất ra loa 1w, ta sẽ có bảng tương quan giữa tần số và độ lớn của âm thanh phát ra từ loa như sau:

Độ dốc Tần số
dB/octave 1kHz 2kHz 4kHz 8kHz
6 90 84 78 72
12 90 78 66 54
18 90 72 54 36
Độ lớn âm thanh của loa bass ở mức tín hiệu 1w/m (dB)

Độ dốc Tần số
dB/octave 1kHz 500Hz 250Hz 125Hz
6 90 84 78 72
12 90 78 66 54
18 90 72 54 36
Độ lớn âm thanh của loa treble ở mức tín hiệu 1w/m (dB)


Như vậy, độ dốc phân tần càng lớn thì loa càng ít phải hoạt động ngoài vùng làm việc được quy định bởi phân tần. Do vậy, nguy cơ méo tiếng được giảm đi đáng kể. Với mạch phân tần bậc 1 thì độ dốc là 6dB/octave, phân tần bậc hai có độ dốc là 12dB/octave, bậc 3 là 18dB/octave và cứ tiếp tục như vậy.

Bây giờ ta bắt đầu xem cách bố trí các linh kiện trong một phân tần là như thế nào. Bắt đầu từ phân tần bậc 1. Phân tần một có cấu tạo rất đơn giản, chỉ gồm có 1 mạch lọc thông thấp và một mạch lọc thông cao. Mạch lọc thông thấp chỉ gồm có một cuộn cảm để loại bỏ tín hiệu tần số cao đi vào loa bass . Trái lại, mạch lọc thông cao chỉ dùng 1 tụ điện để loại bỏ âm thanh tần số thấp vào loa treble.

Mạch phân tần bậc 2 sử dụng nhiều linh kiện hơn so với bậc 1. Với mạch lọc thông thấp, thay vì chỉ sử dụng một cuộn cảm mắc nối tiếp với loa như mạch phân tần bậc một, có thêm một tụ điện mắc song song với loa. cuộn cảm ngăn không cho các tín hiệu ở tần số cao đến loa, nếu vẫn chưa triệt để thì những tín hiệu tần số cao nào lọt qua được cuộn cảm sẽ được dẫn qua tụ xuống đường mass. Tương tự như vậy, mạch lọc thông cao sẽ sử dụng thêm một cuộn cảm mắc song song với loa treble để dẫn những tín hiệu tần số thấp nào vượt qua được tụ điện xuống đường mass.
Và như vậy chắc chúng ta cũng có thể hình dung ra mạch phân tần bậc 3 sẽ có thêm một linh kiện nữa. Với mạch lọc thông thấp sẽ có thêm một cuộn cảm nữa mắc nối tiếp với loa sau cuộn cảm và tụ như trong mạch bậc 2 và như thế tác dụng lọc tần số cao lại được tăng thêm. Với mạch lọc thông cao sẽ có thêm một tụ.

Với mạch phân tần bậc 4 thì thực chất ta có thể hiểu như mắc 2 mạch phân tần bậc 2 chồng lên nhau và tác dụng lọc lại được tăng lên.

Đến lúc này ta đã hiểu được cơ bản phần nào về mạch phân tần thụ động trong một chiếc loa, ta cũng biết được khả năng lọc của chúng có được từ đâu. Tuy vậy, ta vẫn chưa thấy sự hiện diện của điện trở. Vậy chúng sẽ nằm đâu, có tác dụng gì trong mạch phân tần của một thùng loa cụ thể? Đồng thời, nếu mạch phân tần đơn giản như trên thì việc chế tạo được một mạch phân tần tốt chắc không khó gì.

Ếch con tổng hợp

 

Rõ khổ thân bác! Em xin chia sẻ nỗi gian nan mà ai cũng có lúc phải trải qua này. Còn về cái sự DIY thì phải ráng thôi bác à, em trộm nghĩ phải Dám nóI Yêu thì mới thể hiện được khí phách đàn ông các bác nhỉ
Quay lại vụ Xover, thú thật với bác là em đang có dự định xây dựng 1 hệ thống từa tựa như bác Via (ý tưởng đã có từ lâu, nay thấy bác Via đã thành công thì em lại càng quyết tâm). Sơ bộ em định bố trí loa thế này: Dải trầm: Thùng bass riêng (chưa biết loại gì); Dải trung: Loa toàn giải (có lẽ sẽ là Fostex cho nó rẻ!); Dải cao: treble horn (cũng chưa biết loại gì). Thế nên em mới rất quan tâm đến sơ đồ của bác Via, nhưng điều em quan tâm hơn là làm sao có thể chỉnh LF và HF theo ý muốn chỉ bằng cách vặn chiết áp thôi, chứ nếu phải chỉnh cả tụ thì phức tạp quá (nếu vậy có lẽ phải kiếm loại tụ xoay dùng trong mạch dò sóng radio bác nhẩy?)
Ý đồ của em chỉ có vậy, mong bác giải đáp giùm nhé! (mấy cái link bác post lên đây em không tài nào tải về được, mong bác phân tích cụ thể trên sơ đồ của bác Via nhé)

 

Vậy bác PC chip thiết kế cho e 1 cái mạch phân tần bậc 2 dùng cho loa fostex fullrage Fe206e và Fostex horn tweeter FT17H được không? Quận cảm này có khó tìm mua không bác? Nếu không có quận cảm thì dùng phân tần bằng tụ và điện trở thế nào?
Thanks!

 

Bác Via cho em hỏi:
- Phần mềm AudioTester mà bác đang dùng có thể kiếm được ở đâu? Có cần phần cứng gì thêm không?

Thanks

 

Chào bác NovemberRain,
Em không hiểu sao bác lại yêu cầu phải lắp mạch phân tần bậc 2 cho FE206E và FT17H! Em nghĩ phần lớn những người chơi full-range thường vì hi vọng có thể tránh được cái mạch phân tần thụ động ít nhiều làm ảnh hưởng đến âm thanh mà! Em nghĩ bác nên dùng phân tần bậc nhất cho Full-range thôi.
Bác và bác Jazzlover nếu muốn dùng phân tần thụ động có thể tham khảo cách phối hợp của trang web Pháp sau đây:
http://www.ptsoundlab.com/enceintes/hr/ ... weetbp.htm
Trong trang này họ phối hợp FE206E trong thùng dạng hở (open-baffle) với FT17H và 1 loa bass riêng. Sau đây là mạch phân tần và cách phối hợp của họ
Theo em thì nếu chơi nhiều đường tiếng thì không nhất thiết ta chọn FE206E của Fostex vì nếu không cần đánh sâu phần bass, ta có thể dùng một số loại driver nhỏ hơn như FE168EZ hoặc FE166E để phụ trách giải trung và cao, như thế có thể chỉ cần 1 loa bass và 1 loa mid và high chung. Cách này vừa đơn giản hơn, vừa có kết quả tốt hơn dùng FE206E (phần mid và high của FE206E chắc không thể tốt hơn các loại driver kể trên được). Đây là suy nghĩ của em, nêu ra để các bác có thêm thông tin để tham khảo.
Chúc các bác vui.
Em xin lỗi vì đã spam vào mục lắp active Xover nhưng vì các bác hỏi ở đây nên em xin phép trả lời luôn. Nếu có thể nhờ các mod sắp xếp lại cho hợp lý hơn giúp ạ!(bài viết này chắc để bên trang tự đóng loa toàn dải thì hợp hơn)

 

6SN7=12AU7 ?

Thưa các bác,
Sau khi đã xem kỹ lại tất cả các bài viết trong topic này, em rút ra kết luận là cứ nên theo sơ đồ gốc của bác Via là phù hợp nhất vì nó đã qua kiểm nghiệm đạt kết quả tốt, về tần số cắt thì có thể thay đổi bằng cách điều chỉnh R, C, cái này cũng không quá phức tạp.
Tuy nhiên, hiện em không có sẵn bóng 6SN7, mà lại đang đang thừa mấy chú 12AU7 chưa biết dùng vào đâu. Tra lại thì thấy chế độ làm việc của 2 anh này rất gần nhau, em tính thay 2 bóng 6SN7 trong sơ đồ của bác Via bằng 2 bóng 12AU7. Không biết nếu thay như thế thì có cần điều chỉnh gì đối với cao áp và trị số các linh kiện trong sơ đồ không?
Mong các bác cho ý kiến sớm để em triển khai nhé, thanks các bác!

 

=> Dành cho chuyên gia lười:.
Hôm qua, em thử làm cục giắc chia tín hiệu đơn giản theo kiểu bác Via:
A. Vật liệu:
1/ một thanh nhôm chữ V dài 2 tấc
2/ hai bộ cắm input
3/ hai con trở 82K
B. Cách làm:
. Gắn hai bộ input lên thanh nhôm
. Nối bộ này với bộ kia bằng 2 con trở
=> Thế là có bộ chia tín hiệu dùng hai amply một lúc cho loa 2 cầu. Gắn TDA 7294 vào cầu bass (sau con trở 82K). Gắn El34 vào cầu trên.
Khi nghe TDA 7294 mở hết volum, hiệu chỉnh lớn nhỏ bằng volum bằng El34.
=> Chơi như thế tiếng bass luôn khủng bố, nghe rock nặng chỉ là chuyện nhỏ. Rap Dance đánh cũng rung rinh tường luôn. Còn phần Hi, vẫn có sự uyển chuyển của đèn.
=> Lưu ý là nghe lâu thì vặn nhỏ volume cái TDA 7294 xuống, nếu không sẽ... ù tai đấy, vì tiếng bass quá nặng

 

[/quote]
Chào bác NovemberRain,
Em không hiểu sao bác lại yêu cầu phải lắp mạch phân tần bậc 2 cho FE206E và FT17H! Em nghĩ phần lớn những người chơi full-range thường vì hi vọng có thể tránh được cái mạch phân tần thụ động ít nhiều làm ảnh hưởng đến âm thanh mà! Em nghĩ bác nên dùng phân tần bậc nhất cho Full-range thôi.
[/quote]

Em hỏi cho biết thôi bác ạ, hiện e đang làm phân tần giống như Planet đã tư vấn và cũng giống như hình bác post. E nối // 1 trở 56Ohm (dùng biến trở để có thể chỉnh công suất hoặc tắt loa tweeter), sau đó nối tiếp 1 trở 1Ohm rồi tới tụ dầu 2mf.

 

Re: 6SN7=12AU7 ?

Chào bác Jazzlover. cám ơn bác quan tâm. Xin mời bác cứ xài 12AU7 vô tư ạ, không phải thay đổi cái gì hết, tuy nhiên để chắc ăn bác chỉnh áp nguồn sao cho khi đo trên Anod đèn được 100V +- 20% ạ.

Chúc bác thành công.

 

Cám ơn bác pc-chip.

Em cũng nghĩ như bác, vì là loa mid bình thường nên khi xài fullrange thì tần số dưới 500Hz loa sẽ không thể thể hiện được và còn làm loa hỏng mất!

 

Bác Via cho hỏi thêm:
-Đây là sơ đồ cho 1 chanel phải không ?
-Input lấy từ đâu của CDP ? output ra cọc dương loa phải không ? Còn cọc âm ?
-Mạch không thấy R10 và C7 ?
- Trị số của R8 là iM (có phải 1M không) ? 1M là 1 triệu ohm???
-Biến thế mua loại mấy amperes hoặc bao nhieu Kva ?

Thân

 

1- Hà hà bác anhTan soi kỹ quá nhe, mạch trên là cho 1 chanel, gốc thì có R10 và C7 đây nhưng em đã tinh giản rồi còn đâu

2-Input lấy từ ngõ Out của CDP, Output thì đua và ampli ( vì đây chỉ là phân tần số ở mức tín hiệu nhỏ , chưa phải phần công suất )

3- Dạ đúng 1M là 1 triệu ôm đấy, tức là 1 megaôm ( nâu đen Xanh lá )

4 - Biến thế chỉ cần nhỏ xíu cỡ 50mA cho cả 2 kênh là OK

Có gì bác cứ chạy sang em, âu cũng là để dân Q4-Q7 dám ngo ngoe cùng hội Tân bình, Thủ đức mà thôi.. :lol:

 

Chủ đề này của bác Via hay quá, em cũng đang muốn làm một bộ active crossovercho đôi Tannoy tự đóng của mình.

Bác Via và các bác có thể Mod lại cái sơ đồ ở trang1 để nó phù hợp với Tannoy 15" được không ạ(thungf em đóng kiểu GRF).

Em lang thang trên mạng mãi cũng chỉ tìm được cái sơ đồ này nhưng nó là bán dẫn và có vẻ phức tạp quá.

Em cảm ơn các bác nhiều!

 

Chào bác, cái sơ đồ như trên cũng không phức tạp lắm, em hiểu lơ mơ rằng nó ra được 2 đường LF và HF, có thể thay đổi chút xíu phần HF để dùng với kèn JBL.

em xin sẵn sàng phục vụ nếu bác thích làm X-over chủ động bằng đèn đt cho bộ dàn của bác, vậy bác thích cắt ở đoạn tần số nào, độ dốc bao nhiêu để em tính toán và chạy thử nghiệm rồi đưa lên cho anh em tham khảo.

Chúc bác vui ha

 

Cám ơn bác Via nhiều, bác cứ cắt cho emowr tần số 1,2Khz, độ dốc bao nhiêu thì em cũng lơ tơ mơ quá, tùy bác đi.

 

các bác ơi

em đang muốn lắp một crossover dùng bóng 6SN7.
EM ĐÃ CÓ ĐẦY ĐỦ BÓNG 6SN7 ,VÀ ĐIỆN TRỞ THEO SƠ ĐỒ CỦA CÁC BÁC.
NHƯNG CÒN MẤY CON TỤ VÀ CỤC NGUỒN THÌ EM TÌM CẢ CHỢ TRỜI MẤY NGÀY HÔM NAY ĐỀU KO THẤY.
CÓ BÁC NÀO BIẾT CHỈ GIÚP EM VỚI..
ĐÂY LÀ LIST NHỮNG THỨ EM CÒN THIẾU.
TỤ
0,47mf-200v
2200pf-200v
.01u-200v
270pf-200v
1000pf-200v
2000pf-200v


và cục nguồn nữa


cảm ơn các bác trc nhé

 

Bác cho địa chỉ đi em gửi tặng, nhưng cục nguồn thì phải mua thôi, để em kiếm đã nhé.
Thân mến

 

ok.

địa chỉ của em là

tuấn anh

số 16 ngách 66 ngõ thống nhất phố đại la-hn

cảm ơn bác nhiều

 

Bác Via ơi,
Tôi đã hoàn thành chiếc crossover đơn giản theo sơ đồ của bác rồi! Hôm nọ khi thử đường Low Frequency vào chiếc loa 3 đường tiếng thì vẫn thấy có tiếng rít nhỏ ở loa treble, tôi hiểu như vậy là phần lọc dải cao chưa được tốt. Vậy nên xử lý thế nào hả bác, tôi định dùng 1 con tụ đấu nối với mass ngay ở đầu ra của dải thấp trong crossover, làm thế có ổn không bác, nếu được thì dùng tụ bao nhiêu thì vừa?
Mong bác chỉ giáo!

 

Thật ngạc nhiên vì tiếng high còn qua được mạch LF, bác có thế đo lại trị số 2 con tụ trước lưới của đèn phần LF được không ?

Có 1 cách thử nữa là bác vẫn bật ampli nhưng tắt điện cục Xover xem có còn tiếng rít không nhé, em nghi có vấn đề ở cọc nối tín hiệu thôi.

Bác muốn bắt tụ vô ngõ ra thì cũng được, nhưng lúc đó đường đặc tuyến bị sai đi so với thiết kế ban đầu.

Chúc cuối tuần vui vẻ.

 

À quên, vì tôi chưa nói rõ đấy mà! thực ra thì tiếng rít ở tần số cao chỉ là âm nhiễu (có cả ù ở tần số thấp), chứ tín hiệu tần số cao làm sao qua được crossover nữa. Tôi đoán có lẽ vì mới đấu thử, chưa nhét vào chasis nên mới ra nông nỗi này, không biết bác có cao kiến gì không?

 

Mạch của bác xài đèn phải không, em đoán là bác xử lý phần nguồn chưa tốt, chưa lọc nhiễu cho sợi đốt hoặc đi dây mass chưa chuẩn.

 

Bác thử xem lại dây tín hiệu xem sao ?
Hôm nay em dùng một sợi DIY đưa vào thì vị ù toàn bộ dải Treble và Mid

Hàn sợi khác chạy OK !